Net wanneer je denkt dat Hemel en hel van Jón Kalman Stefánsson de centrale rol van poëzie in het leven van elke IJslander zal bevestigen, gaat het de andere kant uit en verraadt de literatuur het leven. Ze eist letterlijk het leven van de jonge visser Bardur, die in een haastige poging een vers uit Miltons Paradise Lost uit het hoofd te leren ? het vers is in zijn gedachten onlosmakelijk verbonden met zijn lief ? zijn leren anorak vergeet en daarom van de kou omkomt in een onverwachte storm op zee. Het eerste deel van de roman vertelt langzaam hoe een groepje vissers na twee weken slecht weer 's nachts uitvaart om in verre, diepe wateren kabeljauw te vangen. Alle mannen zijn te zeer in gedachten verzonken om de eerste tekenen van een naderende storm te merken. Voor Bardur is het dan al te laat, de rest raakt met veel moeite aan wal. Het tweede deel van de roman vertelt hoe Bardurs beste vriend, het hoofdpersonage, nooit nader omschreven dan met 'de jongen', de vissersgroep verlaat en het boek van Milton terugbrengt naar de eigenaar in het dorp. De jongen stuitert heen en weer tussen het verlangen om zijn vriend te volgen in de dood en een onstuitbare hunker naar het volwassen leven. Uit die verscheurdheid wordt hij 'gered' door een eigenzinnige cafébazin die hem aan het werk én het lezen zet. Het café vormt een verzamelplaats voor vrijzinnige, in poëzie geïnteresseerde figuren. Door elk van hen ? en hun verhouding tot de gevestigde orde in het dorp ? te belichten, bekomt Stefánsson een sociale schets van het IJsland van honderd jaar geleden.

Dit verhaal van een vissersdrama sluit aan bij oudere, naturalistische werken in de IJslandse literatuur. Lange, indringende scènes van vechten tegen sneeuw, wind en zee, verstrengeld met pijnlijke gevoelens van verlangen en wanhoop, herinneren aan wat de kleine boeren overkomt in Onafhankelijke mensen van Halldór Laxness. Door dat naturalistische verhaal weeft Stefánsson een psychologische focus op de vriendschap tussen Bardur en de jongen, en op hun verlangens naar literatuur en liefde. In een veelstemmige, heterogene schrijfstijl verbindt hij op associatieve wijze geschiedenis, bespiegeling en poëtische verwondering met elkaar. Naargelang welk personage wordt belicht, verandert het stijlregister van grof naar verfijnd, van naïef naar oud en wijs, van singulier naar universeel. Het naïeve, idealistische standpunt van het jongvolwassen hoofdpersonage staat tegenover de groffe uitlatingen van in het leven verstarde oude mannen. De vertellers van het verhaal zijn een 'wij', de ronddolende zielen van gestorven dorpelingen die met allerhande bespiegelingen het relaas een beschouwend, universeel karakter geven, en die voortdurend natuur, weer, mensen en ziel met elkaar verbinden. In het vreemde café horen we: 'De dichtkunst is net als de zee, en de zee is donker en diep, maar ook blauw en wonderschoon, er zwemmen vele vissen in en er leven allerlei soorten dieren die niet alle even goed zijn.' Zo wordt alles met elkaar verbonden in dit boek, in een bezwerende, maar toch lichte toon, die opnieuw herinnert aan wat Laxness zestig jaar geleden schreef. De originaliteit van Stefánsson ligt in de vloeiende veelstemmigheid van zijn roman. [Chris Bulcaen] Verberg tekst

Eerste deel van een trilogie van de IJslandse auteur (1963). Het zijn eerste boek dat in het Nederlands verscheen. Twee arme, jonge vissers, Bardur en 'de jongen', gaan op een dag kabeljauw vissen. Beiden hebben het genot van het lezen ontdekt. Bardur heeft zijn warme jas vergeten doordat hij thuis verdiept was in 'Paradise Lost' van John Milton. Het heeft fatale gevolgen: ze worden overvallen door een storm, Bardur raakt onderkoeld en sterft. De diep bedroefde jongen besluit op reis te gaan om het boek terug te brengen naar de man die het Bardur leende. Hij heeft al besloten daarna zijn vriend in de dood te volgen. Maar eenmaal aangekomen in de stad waar de man woont, raakt hij geïntrigeerd door de levens en verhalen van bewoners en neemt zijn leven een keer. Prachtig, historisch, maar tijdloos verhaal, geschreven in een beeldende, lyrische stijl, met weergaloze beschrijvingen van het IJslandse landschap en de ruwe, onberekenbare, genadeloze zee. De personaal vertelde queeste en ode aan de vriendschap lijkt uit de mond te komen van de twee in de opdracht genoemde zusters. Inmiddels zijn ook deel 2 en 3 verschenen: 'Het verdriet van de engelen' en 'Het hart van de mens'. De trilogie wordt verfilmd. Kleine druk. Verberg tekst